Rozwój mowy należy postrzegać w kontekście biologicznym i społecznym.
     ?Nauka mówienia nie rozpoczyna się bynajmniej w momencie, gdy dziecko wypowie pierwsze słowa, lecz w chwili jego urodzenia, a nawet wcześniej, w życiu płodowym. Niemowlęta z wrodzonym zainteresowaniem przysłuchują się rozbrzmiewającym wokół nich dźwiękom i potrafią zrozumieć, co mówimy na długo przedtem, zanim same zaczną wypowiadać słowa. Jest to najważniejsza sprawa, którą musimy sobie uświadomić, jeśli chcemy pomóc dziecku w nauce mówienia - zrozumienie zawsze o krok wyprzedza mówienie? (Clark, Ireland, 1998, s. 21). Dlatego należy rozmawiać ze swoim jeszcze nienarodzonym dzieckiem, ponieważ w życiu płodowym, przyswaja sobie ono elementy suprasegmentalne (prozodyczne) naszego języka (Słodownik-Rycaj, 2000).

    Badania naukowe wykazały, że w 7 tygodniu życia płodowego mózg dziecka wysyła pierwsze impulsy, koordynujące funkcje niektórych organów. Wówczas tworzą się w mózgu pierwsze synapsy. W 23 dniu od poczęcia można zauważyć pierwsze nerwowe odruchy, zaś w 150 dniu tworzy się osłonka mielinowa w mózgu dziecka.

    W 6 miesiącu życia płodowego mózg jest już całkowicie ukształtowany i jego struktura się nie zmienia. W 6 - 7 tygodniu zaczynają ze sobą współpracować mięśnie i nerwy. Swoją koordynację zaczynają od górnej wargi, wg D. Hookera, właśnie ona jest najbardziej czuła i podrażnienie jej powoduje zwrot szyi i tułowia. 12 tydzień to początek podciągania wargi i jest to wstępne stadium do rozwoju odruchu ssania. W 14 tygodniu swą pracę rozpoczynają mięśnie fonacyjne i oddechowe. W 17 tygodniu dziecko wyraźnie uwypukla i wysuwa wargi, w ten właśnie sposób ćwiczy odruch ssania. W miesiącu 3 ukształtowane są już struny głosowe i w tym momencie dziecko zdolne jest do płaczu. Od tego czasu dziecko połyka również wody płodowe, staje się wrażliwe na smak i odczuwa uczucie głodu. 13 tydzień przynosi ze sobą spontaniczne ruchy klatki piersiowej, które są próbą oddychania. Badania J. C. Grimwade'a wykazały, iż w 6 miesiącu płód odbiera silne dźwięki z zewnątrz, dzięki temu dziecko przyswaja sobie cechy prozodyczne mowy już w łonie matki (Dorota Kornas ? Biela, 1993).

Według Leona Kaczmarka rozwój mowy w okresie postnatalnym można podzielić na cztery etapy:
? okres melodii (od urodzenia do 1 roku życia),
? okres wyrazu (od 1 do 2 roku życia),
? okres zdania (od 2 do 3 roku życia),
? okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 7 roku życia).

Okres melodii na początku charakteryzuje się krzykiem. Za jego pomocą dziecko sygnalizuje matce swoją potrzebę (głód, dyskomfort z powodu zimna, czy mokrej pieluszki). Dziecko kojarzy, że za każdym razem, gdy zaczyna krzyczeć pojawia się matka. To właśnie jest pierwsze porozumienie, a zarazem ćwiczenie narządu oddechowego.

    W 2 - 3 miesiącu życia pojawia się odruch bezwarunkowy tzw. głużenie (gruchanie), które jest jednakowe na wszystkich kontynentach oraz występuje u dzieci głuchych. Głużenie charakteryzuje się wydawaniem przez niemowlę różnych dźwięków, a w tym samogłosek, spółgłosek, grup spółgłoskowych i samogłoskowych oraz towarzyszącymi im nieskoordynowanymi ruchami ciała i kończyn. Gruchanie występuje wówczas, gdy dziecko jest zadowolone i odprężone (Leon Kaczmarek, 1953).

    Genowefa Demelowa pisze za L. Kaczmarkiem, że najłatwiej powstają wówczas dźwięki typu: g, k, gli, kli, tli.
    Okres ten jest przygotowaniem narządów artykulacyjnych do wydawania podstawowych dźwięków. Halina Spionek twierdzi, iż w mózgu powstają wówczas pierwsze skojarzenia między dźwiękami a ruchami aparatu artykulacyjnego.
    Około 6 miesiąca dziecko przechodzi w kolejną fazę rozwojową, a mianowicie w okres gaworzenia. Gaworzenie jest odruchem warunkowym i charakteryzuje się zamierzonym wydawaniem i powtarzaniem dźwięków. Na początku tego okresu pojawiają się pierwsze sylaby (ma, ta, ba, później: ma - ma, ta - ta, ba - ba), które dziecko powtarza wielokrotnie, ale nie przypisuje im konkretnego znaczenia. Z końcem pierwszego roku życia wypowiada już 2 - 3 wyrazy (mama, baba, tata).
    Wchodząc w kolejny etap rozwoju mowy, dziecko rozumie już wiele i potrafi spełniać proste polecenia (Demelowa, 1987).

    Okres wyrazu - dziecko potrafi wypowiedzieć wszystkie samogłoski z wyjątkiem nosowych ?ą?, ?ę? oraz spółgłoski: wargowe p, b, m; przedniojęzykowo - zębowe: t, d, n; tylnojęzykowe k, g i środkowojęzykowe ś, a czasami też ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, podobnymi. W tym okresie cechą charakterystyczną jest to, iż dziecko wypowiada tylko pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Wyraz pełni w tym momencie funkcję zdania.
    Okres zdania - dziecko używa następujących głosek: wargowe p, pi, b, bi ,m mi; wargowo - zębowe: f, fi, w, wi; środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi; tylnojęzykowe: k, g, ch; przedniojęzykowo - zębowe: t, d, n; przedniojęzykowo ? dziąsłowe: l. Z końcem tego okresu mogą pojawić się również głoski: s, z, c, a także: sz, ż, cz, dż.
    Okres ten charakteryzuje się tym, iż dziecko nie potrafi wyartykułować niektórych głosek, ale wie jak dana głoska powinna brzmieć i jest w stanie wyróżnić ją w wyrazie.
    Dziecko tworzy dwuwyrazowe zlepki zdań np. ?baba koko?, które w konkretnej sytuacji są komunikatywne dla odbiorcy. Wraz z biegiem rozwoju, zlepki wyrazowe przekształcane są w równoważniki zdań. Znaczenie ich jest już bardziej przejrzyste, ale nadal są ściśle powiązane z kontekstem sytuacyjnym.
    Okres swoistej mowy dziecięcej - mowa dziecka nie jest jeszcze doskonała. Występują kontaminacje (tworzenie wyrazu z 2 - 3 innych, np. słowo ?zakluczyć? oznacza wyrażenie ?zamknąć drzwi?), neologizmy (np. dziecko nazywa fontannę - ?tryskawicą?), przestawianie głosek (metatezy, np. ?kordła?), uproszczenia grup spółgłoskowych (substytucja).
    Pod koniec 4 roku życia dziecko potrafi wypowiedzieć już głoski s, z, c, dz, r, sz, cz, ż, dż (Demelowa, 1987).
    Badacze określają, iż rozwój mowy trwa do ok. szóstego roku życia. Wszelakie zaburzenia i wady wymowy po skończeniu przez dziecko 6 lat, określane są jako opóźnienie rozwoju mowy.

Według M. Cohena rozwój mowy można podzielić na następujące etapy:
1. pojawienie się pierwszych form kontaktu z otoczeniem, które przypadają na 9 - 10 miesiąc życia i charakteryzują się pomrukami, mlaskami i występowaniem słów typu: mama, tata;
2. zwielokrotnienie form kontaktu i etap ten pojawia się w 14 - 18 miesiącu życia, wówczas słowa staja się zrozumiałe dla otoczenia;
3. pojawienie się elementów wiążących, to jest 18 miesiąc życia i liczba słów w tym okresie wzrasta do 200;
4. ukazanie się form gramatycznych

Badanie pierwszych etapów rozwoju mowy dziecka - od pierwszych prób porozumiewania się aż do nabycia właściwej struktury gramatycznej języka ojczystego - wykazuje, że rozwój ten jest związany ze stopniowym rozwojem naśladownictwa, analizy i rozumienia stosunków rzeczywistości.? Ważnym czynnikiem w rozwoju mowy jest także poziom umysłowy dziecka, ale także poziom kulturalny środowiska, w którym się wychowuje, zwłaszcza środowiska rodzinnego.

W publikacji Andrzeja Jurkowskiego przedstawiony jest rozwój mowy według C. W. Valentine'a, który składa się z następujących elementów:
1. ?spontaniczne wyrażanie odczuć i pragnień;
2. spontaniczne głużenie i gaworzenie oraz ćwiczenie wydawania dźwięków;
3. naśladowanie dźwięków i ćwiczenie się w ich wydawaniu;
4. kojarzenie dźwięków słyszanych z odczuciami, przedmiotami widzianymi lub ogólnymi sytuacjami i relacjami;
5. kojarzenie dźwięków wydawanych przez samo niemowlę z reakcjami innych osób (Jurkowski, 1986).

F. H. Allport przedstawił dosyć interesujący schemat, przedstawiający w jaki sposób dźwięki gaworzenia zostają skojarzone z mową dorosłych, a następnie z konkretną rzeczą. Według tego autora rozwój nawyków językowych dziecka można podzielić na 4 etapy:
    Etap I - małe dziecko przypadkowo artykułuje sylabę, a utrwalą się ona poprzez reakcję okrężną (jest to gaworzenie). Polega to na tym, iż słyszy ono własną reakcję słowną, np. "da", impuls ten jest doprowadzany do mózgu, następnie drogami nerwowymi do mięśni związanych z artykulacją tej konkretnej sylaby. Dziecko po raz kolejny powtarza sylabę, co powoduje powstawanie ciągów: "da da da".
    Etap II - w tym etapie bardzo ważna role odgrywają osoby trzecie. Dorosły mówi do dziecka słowo brzmieniowo podobne do tego, które dziecko już wypowiada. Powoduje to pobudzenie słuchowe i w efekcie słowną reakcję dziecka. Dziecko reaguje na usłyszany dźwięk jak najbardziej podobną reakcją wokalną, jaką jest w ogóle samo zdolne wyemitować. Allport podaje przykłady zaczerpnięte z języka angielskiego: matka mówi "doll" (lalka), a dziecko odpowiada "da", natomiast gdy matka mówi "box" (pudełko) to dziecko odpowiada "ba".
    Etap III - w etapie tym dziecko kojarzy już elementy artykulacyjne, słyszane w mowie dorosłych, z przedmiotami. Ustalają się związki między przedmiotami, np. lalką, a słowami, w tym wypadku "da".
    Etap IV, ostatni, charakteryzuje się wytworzoną już reakcja warunkową. Dziecko nie potrzebuje już słownej stymulacji, wystarczy mu konkretna rzecz, aby wywołać reakcję dźwiękową.
    Z czasem dźwięki artykułowane przez dziecko kształtują się i są coraz to bardziej zbliżone do fonetycznego ich brzmienia. Upodobanie się dźwięków trwa jakiś czas. Długość jego zależy od różnych czynników takich jak: rozwój narządów artykulacyjnych, słuch oraz warunków środowiskowych.
    Proces rozwoju człowieka przebiega w otoczeniu społecznym i to, w jaki sposób potrafi on funkcjonować w społeczeństwie w dużej mierze zależy od wpływu środowiska rodzinnego. To właśnie rodzice wprowadzają dziecko w tajniki komunikacji międzyludzkiej i dzięki nim potrafi ono opanować niezmiernie trudną sztukę mówienia.